Sunday 7 January 2024

Kan ngaihhlut tur thil pathum: Ṭhalai Hawklâk te tan

Khawvel pang leh lama titi lengin kan nun chawp leh chilha a thlak danglam theihna leh kan Kristian nunin run leh beih a tawh nasat lai ber huna cheng mêk kan ṭhalai te tana nunpui loh atan uiawm ka tih em em mai te chu chhelna, hriatnaa tui halna leh tlawmngaihna nun neih te hi a ni. Teirei peihna leh kan hmaa chhuak eng pawh zirchianga hriatbelh zel tura inpuahchah te, leh mi te chunga thatchhuaha ngilneihna lantir te hi ṭhangthar ni mek leh ṭhang lo thar tur te pawhin nunpui ila; harsatna eng pawh hmachhawn thei turin kan chak tawk ang a, khawtlang, kohhran tana thawhhlawh tak kan ni ngei bawk ang. A bak lo liama hlawhtlinna a awm chuang dawn em ni?

A hmasa berin chhelna neih emaw teirei peihnain a kawh ber chu beiseina zawng zawng bo vek tawh hnua beiseina la neih hram hram, harsatna leh beidawnna inhnehtir loh a ni. Pakistan education activist, Malala Yousafzai khan hmeichhe naupang zirna hmasawnna tura a hmalakna hrang hrangah a nunna tana pawh hlauhawm khawpa beihna, diriamna leh cheksawlhna tinreng mai a tuar a. Mahse, a nunah chhelna leh beih hram hramna meichher chu a chhem nung reng a; kum 17 mi lek ni siin khawvela mi ropui bik te hnena an hlan ṭhin, chawimawina nopui Nobel Peace Prize hlan hial a ni. Awle, he Pakistan tleitiri nun aṭang hian chhelna (being tough) hian awih har khawpa thil ṭha leh ropui tak min lo pe thei reng mai a ni tih kan hrethiam awm e.

A dawt lehah chuan ṭhalai te hian tih tak meuhva inzir belh zel leh hriatna tihpun kawngah hma kan lâk a ngai hle a. He mi kawngah hi chuan Elon Musk hi entirna ṭha tak a ni awm e. A interview leh a thiltih reng rengah hian a dilchhutin idea thar a taka han hman nghal mai pawh a hreh lo va. Chuvangin tih theih loh ang hiala ṭhenkhatin an sawisak te pawh a takin a rawn siamchhuak zel a; thil ṭha tak tak leh ngaihzawnawm tak tak, space exploration te, electric car adt. te a rawn siam chhuak a. Khawvela hausa ber ni tura a zinkawng kaihruaitu pawimawh tak chu thil a chîkna leh a dilchhutna hi a ni. Mutmawh hnar mawha hriatbelh leh zirbelh zel tumna leh duhna kan neih chuan kan chaklohna pawh kan chakna kan nihtir thei tih hriat a pawimawh hle bawk ang. Hriatnaa tui hal tur hian kan Bible ngei pawh hian min lo fuih a. Thungfingte 18:15 Remhre thinlung chuan hriatna a dawng ṭhin a, Mi fing beng chuan hriatna a zawng ṭhin. Ringtute’n kan hriatna leh theihna tipung turin kan Pathian kan dil thei bawk, tih Sam 119:66 aṭangin kan hmu bawk a ni.

A tawp berah chuan midang te chunga ṭhatchhuahna leh tlawmngaihna lantir hi thil te tham te angin lang mah se, ngaihtuahna leh thinlunga a thawh dan erawh a te thei lo reng reng a. Mi nun ngil leh zaidam te nuna bet tel tlat tlawmngaihna/tlawmna lanchhuahna entirna langsar tak mai chu ṭhalai te ngaihzawn rawn, lemchan thiam hmingthang Keanu Reeves hi a ni awm e. Lemchan a thiam em em a, off-screen lamah pawh midang chungah ṭhatchhuahna a lantir nasa a, Charities tan a sum tam tham tak a donate ṭhin bawk a. A thawhpui te pawhin a zaidamna leh ngilneihna hi hahipin an sawi ṭhin. A chanchin ṭha lo lam ziak leh sawina hmuh tur a vang em em a. Kan insawisel leh inrikrapna hmun pui, Mafa’n ‘suamhmang te tawmbuk’ tia a sawi, Internet-ah hian ‘zaidam, ngilnei leh thilphal’ sawifiahna ang hialin ani chu a thang thei tlat mai a, hei hian zaidamna leh tlawmna nunin miteah thu a sawi nasat theih zia a tilang chiang hle a ni.

Awle, Chhelna neih, hriatnaa tuihal te leh tlawmna nun neih te hi kan mimal nun min tihmasawn thei leh kan khawtlang nun thlenga siamṭha thei thalai te’n kan ngaihhlut tur chu a ni a. Harsatna mutân tu pawhin kan nei a, inzir nan leh intihchakna hmanruaa hman thiam a pawimawh a. Hriatna (knowledge) chuan tihdan thar ṭha zawk min kawhhmuh thei a. Tlawmna nun chuan mi a huikhawm a, ngainat leh mite thinlung hnehtu nihna a ni. Malala, Elon Musk leh Reaves te nunkawnga entawn tlak tak tak kan tarlan te hi ṭhalai kan nunkawng kaihruaitu ni se.

Hei hi hre reng ila, chhelna kan tih hian hun harsaa kan tawh laia beih hram hram ringawt a kawk lo va, kan harsatna te inzir nan leh hmasawn nana hman thiam a kawk tel a, harsatna hi hlawhtlinna chance siamtu a ni, tih te hi a fawmkem vek a ni. Hriatthiam leh hriatbelh chakna (Curiosity) hi hmasawnna khalhkaltu ber a ni tih hi hre bawk ila. Bill Gates khan a tet te aṭangin computer a ngai em em a. Hriatbelh leh hriatthiam a chakna chuan Tech Industry a thlak hlawk thei a. Hei vang hian awmze nei taka dilchhut nih a pawimawh a; dai ngai loh dai turin inhuam la, hriatna (knowledge) zawng reng turin ṭhalaite insangmar ila. Ngilneihna leh tlawmna thumal hi tlawm viau mah se thinlung sak ber pawh tinem thei khawpa thiltithei a ni tih theihnghilh lo bawk ila. 

Written exclusively for Model Ṭhalai (KṬP Chanchinbu) by Mawia HL